به نقطه عطف دانشگاه فرهنگیان رسیده ایم

دکتر محمود مهرمحمدی؛ در گفتگو با "نامه شورا"، نشریه خبری- تحلیلی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، از ظرفیت ها و چالش های پیش روی دانشگاه فرهنگیان به عنوان یکی از اصول اجرا شده سند تحول بنیادین آموزش و پرورش می گوید.

برای آغاز گفتگو بفرمایید که به نظر شما مهمترین الزام اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش چیست؟

بسم الله الرحمن الرحیم. در بحث الزامات اجرایی، من ترجیح می دهم تاکید خودم را در حوزه منابع انسانی بگذارم. در حوزه منابع انسانی مهمترین الزام اجرایی راهکارهای سند تحول را باید در تصویب دانشگاه فرهنگیان جستجو کرد. به این ترتیب می شود گفت که ما در حوزه منابع انسانی به مهمترین الزامات اجرایی رسیده ایم و الان دانشگاه فرهنگیان را، در حال استقرار می بینیم.

 فکر می کنم چند روز پیش اشاره کردید که دانشجویانتان الان برای حضور در مدارس، برای کارآموزی، آمادگی دارند. لطفا مختصری از روند کاری دانشگاه فرهنگیان را مطرح کنید.

اکنون ما به مرحله ای رسیده ایم که دانشجویان ورودی سال 91، که اولین دوره ای است که ما دانشجو گرفتیم، باید وارد بخش کارورزی و کارآموزی بشوند و براساس برنامه ای که پیش بینی کرده ایم، دانشجویان باید چهار ترم برای کارآموزی به مدرسه بروند و این نقطه عطف برنامه تربیت معلم است. مانند برنامه های تربیت حرفه ای در هر حوزه دیگر مانند پزشکی، حقوق و امثال آنها، در حوزه تعلیم و تربیت نیز عناصر حرفه ای که معلم هستند نیازمند کار در محیط های عینی و عملی در میدان اجرا هستند که همان مدرسه است. بنابراین تا وقتی این پیوند با مدرسه برقرار نشود، تحقق اهداف تربیت حرفه ای یعنی تربیت معلمی که دارای شایستگی های لازم برای مواجهه با مسائل یادگیری، مسائل تربیتی و مانند اینها است، اگر نگوییم به هیچ عنوان حاصل نمی شود، ممکن است به شکل خیلی خیلی محدود حاصل شود. تحقق شایستگی های حرفه ای در امر تربیت معلم به این مرحله کارآموزی و کارورزی موکول می شود که مرحله ای برای کسب تجارب میدانی و تجارب کلینیکی است. بنابراین من معتقدم که ما در حال وارد شدن به نقطه عطف برنامه هایمان در دانشگاه فرهنگیان هستیم؛ سازماندهی لازم را کرده ایم که با استفاده از بهترین معلمان کارآزموده شاغل در آموزش و پرورش، که آموزش های لازم را از دانشگاه فرهنگیان می بینند و به دریافت گواهی صلاحیت معلم- راهنمای کارورزی نائل می شوند، نسل جدید معلمان را در اختیار آنها قرار بدهیم و انشالله در چهارچوب برنامه هایی که برای 4 ترم پیش بینی شده است این دانشجو معلمان به اهداف مورد نظر دست پیدا بکنند. این مرحله فوق العاده خطیر و حساسی است.

دانشگاه فرهنگیان متولی امر تربیت معلم است و می شود گفت که تربیت معلم با تاسیس دانشگاه فرهنگیان در یک سطح بسیار بالاتری نسبت به گذشته اتفاق بیفتد چون تاکنون در تاریخ تربیت معلم کشور، کار تربیت معلم در قالب مراکز تربیت معلم انجام می شده است که این مراکز آموزش عالی در یک سطح حداقلی محسوب می شوند اما دانشگاه و خصوصا دانشگاه فرهنگیان که یک دانشگاه تخصصی تربیت حرفه ای است، قرار است کار تربیت معلم را در سطحی بسیار بالاتر و با کیفیت بهتر ساماندهی کند و ما برابر آنچه در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش آمده به دنبال این هستیم که معلمان در ابعاد مختلف از شایستگی های لازم برخوردار باشند، لذا خروجی های دانشگاه فرهنگیان علی القاعده باید معلمانی در تراز جمهوری اسلامی ایران بوده و از کارایی و کارآمدی لازم برخوردار باشند. البته ما باید این قید را هم بپذیریم که دانشگاه فرهنگیان در شرایطی کارش را شروع کرد که امکانات و شرایط لازم برای تربیت چنین معلمی هنوز در اختیار نداشت. لذا ما در حین تربیت معلم سعی می کنیم امکانات و زیرساخت ها را از جهات مختلف فراهم کنیم. دانشگاه فرهنگیان وقتی که از حیث زیرساخت ها و امکانات به حد استاندارد برسد می توان از آن انتظار تربیت معلمانی در آن سطح را داشت. در این دوره گذار چون هنوز دانشگاه ما از جهات مختلف و از حیث پارامترهای زیرساختی به آن استانداردها نرسیده، طبیعتا مدعی تربیت معلم در سطحی که ایده آل باشد نیستیم اما همه تلاش خودمان را می کنیم.

با توجه به همه این کاستی ها، دانشگاه فرهنگیان در کدام زیرنظام های آموزشی، که در دست اجراست همکاری می کند؟

خود بحث منابع انسانی یک زیرنظام است و بنابر آنچه در سند تحول آمده است، جزء زیرنظام های شش گانه آموزش و پرورش می باشد. دانشگاه فرهنگیان، مهمترین الزام اجرایی تحقق چیزی است که در زیرنظام منابع انسانی پیش بینی شده است. بنابراین به یک معنا می شود گفت که دانشگاه فرهنگیان نماینده اجرای آن چیزی است که در زیرنظام منابع انسانی مورد توجه سند تحول بوده است. البته همه زیرنظام ها به هم مرتبط هستند و با هم تعاملاتی نیز دارند. ما به خصوص در زیرنظام منابع انسانی و در بحث تربیت معلم وابستگی خیلی خیلی جدی به زیرنظام برنامه ریزی درسی داریم و باید حتما اتفاقاتی که در حوزه تربیت معلم می افتد با الزامات برنامه ریزی درسی ملی هماهنگ بشود که خود سند برنامه ریزی درسی ملی هم در واقع تحقق زیرنظام دیگری به نام زیرنظام برنامه ریزی درسی را نمایندگی می کند. پس ما به طور مشخص در حوزه تربیت معلم باید خیلی هماهنگ با اقتضائات زیرنظام برنامه ریزی درسی، حرکت کنیم. دلیل آن هم مشخص است. چرا که معلمانی که خروجی ما هستند باید بتوانند در چهارچوب انتظاراتی که برنامه ریزی درسی ملی تعیین و تعریف می کند به عنوان معلم و به عنوان مجری برنامه های درسی ایفای نقش کنند. بیشترین ارتباط را من در اینجا می بینم و خوشبختانه در دانشگاه فرهنگیان، هماهنگی های لازم با سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی که متولی اجرای برنامه ریزی ملی و یا زیرنظام برنامه ریزی درسی است، وجود دارد و ما داریم سعی می کنیم که نسبت خیلی دقیقی را بین تربیت معلم و برنامه درسی مدارس برقرار کنیم. ما داریم با هماهنگی در این زمینه ها پیش می رویم تا در دانشگاه محصولاتی را تربیت نکنیم که از عهده انجام وظایف و تکالیفی که برنامه درسی، در مقام اجرا از یک معلم انتظار دارد، برنیایند.

ارزیابی تان از تعامل بین نهادها برای هم افزایی جهت پیشبرد اهداف ذیل سند تحول چیست؟

در همه نظام ها و عرصه ها می شود نهادهایی را که می توانند موجب ارتقاء کیفیت و تسهیل دستیابی به اهداف و یا همان هم افزایی مورد نظر شما، بشوند را شناسایی کرد. ما در حوزه تربیت معلم و زیرنظام منابع انسانی، که دانشگاه فرهنگیان را متولی این زیرنظام می دانیم، در کار خودمان بسیار به مسئله تقسیم کار ملی و فراهم کردن زمینه های مشارکت نهادهای سهیم و موثر در تربیت معلم، توجه داریم و فکر می کنیم که منابع موجود در نهادها و سازمان های دیگر باید به طور جدی به میدان آورده شوند تا ما بتوانیم در تربیت معلم به آن سطح و شایستگی مورد نظر جامه عمل بپوشانیم. ازجمله در همین یکسالی که من در دانشگاه فرهنگیان مسئولیت دارم تلاش کردیم با شهرداری، البته از طریق وزارت آموزش و پرورش، تفاهم نامه ای را امضا کنیم. تلاش کردیم که با وزارت محترم کشور تفاهم نامه ای امضا بکنیم و بخشی از نیازهایمان را از طریق آنها تامین بکنیم. با سازمان میراث فرهنگی تفاهم نامه ای را امضا کردیم و بخشی از نیازهایمان را از طریق آنها تامین خواهیم کرد. با وزارت ورزش و جوانان تفاهم نامه ای را منعقد کردیم و بخشی از نیازهایمان را از طریق وزارت ورزش و جوانان در قالب این تفاهم نامه تامین خواهیم کرد. با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تفاهم نامه ای را منعقد کرده ایم و بخشی از نیازهایمان را از طریق آنها تامین خواهیم کرد. با سازمان مشارکت های مردمی خود وزارت آموزش و پرورش تفاهم نامه ای را امضا کردیم که بتوانیم به مدارس غیرانتفاعی، برای تامین نیروی انسانی جهت اشتغال در این مدارس سرویس بدهیم. این نوع درگیری ها و این نوع اشتغال به کار در عرصه مدارس غیرانتفاعی می تواند منابعی را برای دانشگاه به همراه بیاورد. اینها نمونه هایی از نهادهای سهیم و موثر در امر تربیت معلم هستند که البته هنوز ما باید در این جهت گام های بیشتری برداریم و انشالله باید به تدریج به سراغ نهادهای دیگر هم خواهیم رفت.

در فصل هشتم سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، سه نهاد را به عنوان نهادهایی که در برنامه ریزی و نظام اجرایی دخالت داشته باشند، معرفی شده اند. شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت آموزش و پرورش و شورای عالی آموزش و پرورش. با توجه به همکاری بین این نهادها در تاسیس دانشگاه فرهنگیان، شما چشم انداز این همکاری را در پیشبرد اهداف اجرایی سند چگونه می بینید و چه انتظاراتی دارید؟

ما در حوزه دانشگاه فرهنگیان شاید کمتر به مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش نیاز داشته باشیم. در بعضی موارد نیاز هست اما بسیار محدود. مثلا برای تعیین شرایط پذیرش دانشجو، به عنوان یک مورد خیلی مهم، می دانم که شورای عالی آموزش و پرورش موضوع را در دستور کار خود دارد. از ما هم نظرخواهی کرده اند و ما هم در تعیین این ضوابط مشارکت فعال داریم. در مورد وزارت آموزش و پرورش به عنوان یک دستگاه اجرایی، به هر حال دانشگاه فرهنگیان در خدمت تحقق اهداف بلندمدت وزارت آموزش و پرورش است و همینطور بحث تامین نیروی انسانی که زمینه ساز تحقق تحول در عرصه های مختلف است، وجود دارد. همکاری های لازم را وزیر محترم دارند و ما هم از ایشان سپاسگذاری می کنیم. در مورد شورای عالی انقلاب فرهنگی، من بعید می دانم که ما در این مقطع به مصوبه خاصی نیاز داشته باشیم چون همانطور که می دانید دانشگاه با هیئت امنا اداره می شود و ما بیشتر نیازهایمان را خودمان از طریق مصوبات هیئت امنا بایستی برطرف بکنیم و این اتفاق هم خوشبختانه طی چندین ماه گذشته با تشکیل چندین جلسه هیئت امنا، افتاده است. با توجه به اینکه در جلسه هیئت امنا علاوه بر اینکه ریاست محترم جمهور به عنوان رئیس هیئت امنای دانشگاه حضور دارند، وزرایی از قبیل وزیر علوم، وزیر آموزش و پرورش به عنوان نائب رئیس و دبیر شورالی عالی انقلاب فرهنگی، رئیس نهاد نمایندگی مقام رهبری، معاون راهبردی ریاست جمهوری، و همینطور رئیس مرکز نیروی انسانی وزارت آموزش و پرورش و حتی برخی شخصیت های حقیقی که آنها هم به هر حال جای خود را دارند. عضو هستند. اگر به ترکیب اعضا نگاه کنید گویی که در هیئت امنا، همه آن نهادهایی که قرار بوده است که در جریان تکوین و تعالی دانشگاه فرهنگیان موثر باشند، در آن ترکیب دیده شده اند. آن سه نهادی که شما به آنها اشاره کردید، به راحتی جایگاهشان در این هیئت امنا قابل رصد است و فراتر از آنها افرادی که از آنها نام بردم، نیز نهادهایی را که در جریان تکوین و رشد و توسعه دانشگاه فرهنگیان نقش دارند، را نمایندگی می کنند.

اشاره ای به مباحث پژوهشی هم داشته باشیم. با توجه به اینکه یکی از اهداف اصلی دانشگاه فرهنگیان، برنامه ریزی درسی و ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش می باشد، پژوهش و مولفه پژوهشی در این دانشگاه چقدر مدنظر است؟

خیلی زیاد. بلاخره هیچ نهاد دانشگاهی از عنصر پژوهش نمی تواند غفلت کند و پژوهش بایستی یکی از شاهرگ های هر نهاد آموزش عالی باشد. اما بلافاصله باید اضافه بکنم که در دانشگاه فرهنگیان با توجه به اینکه پیشینه دانشگاهی ندارد و دانشگاه از تجمیع مراکز تربیت معلم تشکیل شده است، به طور طبیعی از ظرفیت های پژوهشی بالفعل خبری نیست. تاکید می کنم که از ظرفیت های پژوهشی بالفعل خبری نیست اما ظرفیت های پژوهشی بالقوه الی ماشالله وجود دارد. ما در دانشگاه با پیش بینی معاونت پژوهش و فناوری و دفاتر متعدد زیرمجموعه معاونت، حرکتمان را در جهت تبدیل کردن پژوهش به عنوان یک فعالیت اصلی در دانشگاه برای دانشجویان، مدرسان و مدیران آغاز کرده ایم و البته در آغاز راه هستیم. پس پژوهش در یک نهاد دانشگاهی به هیچ عنوان نبایستی کم اهمیت جلوه کند. شاید بتوان گفت که مهمترین وجه ممیزه نهادهای دانشگاهی، فعالیت های پژوهشی آنهاست. شخصیت یک نهاد دانشگاهی را فعالیت های پژوهشی و مشارکت وی در تولید علم رقم می زند. ما در این جهت اهتمام ویژه ای خواهیم داشت و سعی می کنیم طی ده سال آینده، خود را به شاخص های یک دانشگاه مطلوب در عرصه پژوهش و فعالیت های پژوهشی برسانیم. ظرفیت های بالقوه خوبی داریم اما به لحاظ پیشینه ای که گفتم که اینجا مراکز تربیت معلم بوده است و در مراکز تربیت معلم، پژوهش به عنوان یکی از وظایف مراکز و مدرسان آن به هیچ عنوان دیده نشده بود، بنابراین ما در عرصه پژوهش و تولید دانش در آغاز راه هستیم.

نکته دیگری که نشان از اهتمام ما به مسئله توسعه فعالیت های پژوهشی و رسیدن به استانداردهای دانشگاهی دارد، این است که ما مجوز لازم را از هیئت امنا برای تاسیس دو پژوهشکده اخذ کرده ایم و در حال طراحی این دو پژوهشکده هستیم که یکی پژوهشکده «مطالعات تربیت معلم» و دیگری پژوهشکده «تعلیم و تربیت با رویکرد اسلامی» است.